Nie tylko polskie Madonny

W kolekcji drzeworytów zgromadzonych przez J.G. Pawlikowskiego znajduje się wiele wizerunków maryjnych. Ukazują Madonny, które przez wieki odbierały cześć w sanktuariach znanych nadal, takich jak Częstochowa, Tursko, Leżajsk, ale też o znaczeniu lokalnym, jak Gidle, Dzików, Odporyszów.

Wiele z nich rozpoznajemy na pierwszy rzut oka, inne są zapomniane, a ich ikonografia trudna do identyfikacji. W kolekcji zebrano wizerunki z różnych części Polski podzielonej wówczas przez granice zaborów. Jeden z drzeworytów jest jednak wyjątkowy (zob. ECT.3042). Stanowi przykład twórczości nieznanego drzeworytnika, działającego z dala od znanych nam centrów pielgrzymkowych i dla odmiennych odbiorców. Świadczy być może o kontaktach w ramach Cesarstwa Austriackiego i państw istniejących wcześniej w Europie. Wiele mówi o roli drzeworytów w propagowaniu określonych wizerunków i form dewocji, chociażby przez zakony o często szerokich wpływach. Nie wiemy jak trafił do kolekcji, ukazuje bowiem Madonnę z Tuřan na Morawach. Siedząca na postumencie Matka Boska podtrzymuje Dzieciątko na lewym kolanie. W prawej ręce trzyma berło, a jej rozpuszczone włosy opadają na ramiona. Podobnie jak Jezus, który trzyma jabłko królewskie w lewej ręce, ma na głowie wysoką koronę cesarską. Od góry i od dołu Madonnie towarzyszą inskrypcje, jedna w języku łacińskim, druga - czeskim. Tło wypełnia u góry kotara i palące się lampy, zaś u dołu dwa gęste, cierniste krzewy.

Dzieje wielu sanktuariów maryjnych w Polsce obfitują w wyjątkowe wydarzenia. Historia Matki Boskiej z Dzieciątkiem z Tuřan jest też niezwykła, choć wpisuje się w znane schematy. Gotycka rzeźba z kościoła p.w. Zwiastowania Marii Pannie została wykonana około 1300 roku. Tradycja wiąże ją jednak z misją apostołów Słowian – Cyryla i Metodego. Mieli przybyć w okolice dzisiejszego Brna z tą właśnie rzeźbą. Gdy przestały istnieć Wielkie Morawy, rzeźba została ukryta w lesie. Tu w ciernistych krzewach znalazł ją chłop nazwiskiem Horak, mieszkający w pobliskiej wsi. Było to około roku 1050. W krzakach dzikich róż oślepiła go silna jasność. Mężczyzna przyniósł do domu rzeźbę w przekonaniu, że przyniesie szczęście jego domowi. Jednak wkrótce Madonna w cudowny sposób powróciła do miejsca, gdzie została znaleziona. To wydarzenie powtórzyło się kilkakrotnie. Zgodnie z życzeniem Maryi Panny w miejscu odnalezienia rzeźby wzniesiono kaplicę. Wkrótce też Tuřany stały się miejscem kultu Matki Boskiej i celem pielgrzymek. Już w XIII wieku istniał tu kościół. W XVII wieku miał miejsce rozkwit Tuřan. Rozbudowany kościół zniszczyli Szwedzi podczas swego wypadu na Morawy, urządzając w nim stajnię. Rzeźba w tym czasie była ukryta. W 1649 roku nastąpił jej triumfalny procesjonalny powrót. W 1658 roku opublikowano sławiąca Madonnę z Tuřan książkę księdza Bohuslava Balbina, Diva Turzanensis. Taki też napis widnieje w górnej części drzeworytu. W druku znalazł się miedzioryt ukazujący jednowieżowy kościół pielgrzymkowy otoczony wieńcem kaplic, do którego wiedzie droga ze szpalerem figur, a także zaznaczone w lesie na sąsiednim wzgórzu miejsce odnalezienia Madonny.

W okresie baroku sanktuarium miało odegrać istotną rolę w ponownym szerzeniu wiary katolickiej. Przybywali tu pielgrzymi z Czech, Moraw i Węgier. W XVII wieku w Tuřanach osiedli jezuici. Rozbudowali sanktuarium, a po ich odejściu opieka na nim została powierzona kapłanom diecezjalnym. W końcu XIX wieku miała miejsce przebudowa świątyni, która nadała jej ostateczny kształt. W 1901 powstała też nowa kaplica w miejscu objawienia Matki Bożej w cierniach. Dawne wydarzenia przypomina napis: Tu ku Turzańskich[mieszkańców] radości, znalazła się Matka Miłości 1050.

Dziś z dawnych lasów nie pozostało wiele, Tuřany są dzielnicą Brna, znaną przede wszystkim z pobliskiego lotniska. We wrześniu 2009 roku podczas wizyty papieża Benedykta XVI, została na nim odprawiona msza święta. Na papieskim ołtarzu ustawiono figurę Matki Boskiej z Tuřan, którą przyniesiono w procesji z pobliskiego miejsca kultu.

Grażyna Mosio

Bibliografia:
Brněnské kostely. Příprava vydání Jiří Bílek. Brno: Jihomoravské sdružení katolických duchovních Pacem in terris, 1988, s.184,
Brněnské kostely, fotopříloha Oldřich Kotouček. Kapitola Poutní kostel ZVĚSTOVÁNÍ PANNY MARIE v Tuřanech, s. 151.
Kostel Panny Marie v trní - Statutární město Brno, Wikipedia
Kostel Zvěstování Panny Marie v Tuřanech, O farnosti

Archiwum

Ikona z drzeworytem

Matka Boska Siedmiobolesna

Trzejkrólowa i jordańska

Papierowa szopka

Ucieczka do Egiptu

Co kryją stare rękopisy?

Grób Pana Jezusa

Czarowny głos zwodziciela

Tiara i korona

Z pospolitych wądołów na europejskie salony. Kariera diabła Boruty

Pierwsza męczennica

Z dedykacją dla Pawlikowskiego

Światło i ogień

Drzeworyty na znaczkach

Kołtryny odnalezione w krakowskiej kamienicy

Sygnatury na drzeworytach

O klocku drzeworytniczym i nieznanym korektorze

Nie tylko polskie Madonny

Niedźwiednicy

Kołtryny odkryte w makulaturze introligatorskiej

Trzy odbitki z tego samego klocka

Wota

Święty Stanisławie, Tyś u Boga w sławie… śpiewamy w „Bogurodzicy”

Tajemnica Piety z płazowskiego drzeworytu

W karnawale – ku przestrodze

W co bawią się nasze dzieci?

Koniec świata w Dolinie Jozafata

Święty Jerzy - na smoka, na końskie zdrowie

Zbójnik Flyg gra na kozie

Blizny na Obliczu

Trójca Święta czy Koronacja Matki Boskiej?

Antymension - zamiast stołu

Chłop Czeczek doświadcza cudu

Pamiątka z Kalwarii

Arma Christi

Poszukiwani listami gończymi

Pracowity jak wół

Diabły o skrzydłach nietoperza

Kołtryny

Piecątki Jędrzeja Wowry

Chrystus z Kobylanki